Historia. Dzieje kolekcji

Tworzenie kolekcji dzieł sztuki w Suchej zapoczątkował Aleksander Branicki. W 1866 roku w odrestaurowanym zamku założył bibliotekę, którą systematycznie wzbogacał, nabywając całe księgozbiory stworzone przez znakomitych bibliofilów. Zakupił bibliotekę o charakterze historyczno-literackim Andrzeja Edwarda Koźmiana z Piotrowic, wszedł w posiadanie cennych druków i rękopisów ze zbiorów biblioteki wilanowskiej Potockich, biblioteki puławskiej, ze zbiorów J.A. Załuskiego, Dzieduszyckich, Michała Hieronima Juszyńskiego i Jana Tarnowskiego, nabył cenne autografy od Adama Honorego Kirkora, monety i medale oraz dokumenty papierowe i pergaminowe z XIV–XVII wieku od Feliksa Wesołowskiego z Warszawy, księgozbiór o tematyce historycznej księdza Franciszka Ksawerego Ciesielskiego i jego brata Aleksandra Ciesielskiego oraz znakomity księgozbiór Karola Łaskiego. W 1869 roku swoje zbiory powiększył o kolekcję rysunków i rycin Józefa Ignacego Kraszewskiego. W organizacji biblioteki pomagała Aleksandrowi Branickiemu żona – Anna z Hołyńskich (1824–1907), która wniosła do zbiorów własną dużą kolekcję muzykaliów.



     
Ekslibrisy Biblioteki Branickich w Suchej, Muzeum Narodowe w Warszawie
nr inw. Gr.Pol.7777, Gr.Pol.7780
Z kolekcji ekslibrisów Michała Brensztejna

Syn Aleksandra i Anny – Władysław – otoczył bibliotekę troskliwą opieką. Wzbogacił zbiory  o pamiątki historyczne i dzieła sztuki, cenne rękopisy i archiwalia, powiększył kolekcję ikonograficzną i numizmatyczną ojca, zakupił specjalistyczny zbiór Skimborowicza dotyczący masonerii i wolnomularstwa w Polsce oraz starodruki i rękopisy z biblioteki Adama Mieleszko-Maliszkiewicza z Żytomierza. Ważnym nabytkiem był zakup zbiorów po antykwariuszu Jakubie Kazimierzu Gieysztorze. Władysław Branicki brał również udział w aukcjach dzieł sztuki, nabywając między innymi obrazy ze zbiorów Mniszchów z Wiśniowca (podarował je następnie Muzeum Narodowemu w Krakowie). Na bogate zbiory w Suchej złożyły się archiwalia, rękopisy, starodruki, kartografia, militaria, czasopisma i kalendarze, numizmaty i sfragistyka, kolekcja grafiki, rysunków i obrazów, zbiory archeologiczne i masońskie, które udostępniane były zainteresowanym badaczom głównie na miejscu, a także wypożyczane do korzystania w innych bibliotekach. Braniccy zezwalali również na zwiedzanie biblioteki oraz organizowanie odczytów i wystaw.

      
Zamek w Suchej, lata 30. XIX w.
Litografowała Maria Wielopolska
Litografia, papier
Muzeum Narodowe w Warszawie, nr inw. Gr.Pol.24250

W okresie międzywojennym dokonywano zakupów do biblioteki i przyjmowano depozyty (między innymi bibliotekę Tyszkiewiczów z Czerwonego Dworu), dary składali wdzięczni badacze oraz rodzina i znajomi Tarnowskich, a także instytucje naukowe i kulturalne. Kolejny właściciel Suchej – Juliusz Tarnowski – przejął zamek i bibliotekę po matce w 1932 roku. Opieką i staranną konserwacją otoczono wówczas zbiory muzealne, organizując sale wystawiennicze, w których eksponowano wybrane fragmenty kolekcji, w tym grafikę i rysunek. Powiększona została również galeria obrazów. Część z nich – dzieła malarstwa włoskiego, niderlandzkiego, niemieckiego i hiszpańskiego od XVI do XIX wieku – pochodziła z Romanowa na Wołyniu, ze zbiorów Steckich, z rodzinnej kolekcji żony Juliusza – Róży z Zamoyskich. Na polecenie Juliusza Tarnowskiego w 1939 roku kolekcja grafiki i rysunku została wywieziona do Międzyrzeca Podlaskiego. W czasie II wojny światowej Niemcy skonfiskowali i wywieźli z zamku w Suchej dużą liczbę zabytkowych przedmiotów, rzeźb i obrazów, z biblioteki zaś utworzyli placówkę, w której dokonali selekcji literatury i część księgozbioru wysłali na przemiał. Po wojnie zbiory biblioteki Tarnowskich z Suchej zostały podzielone pomiędzy różne instytucje. 

    

 




Wnętrze biblioteki suskiej (przed 1939) w której przechowywana była kolekcja rycin i rysunków
Fotografia ze zbiorów Muzeum Miejskiego Suchej Beskidzkiej

Więcej o Muzeum Miejskim Suchej Beskidzkiej: http://muzeum.sucha-beskidzka.pl/





Jedną z ważniejszych w zbiorach biblioteki Branickich, Tarnowskich w Suchej była kolekcja rycin i rysunków Józefa Ignacego Kraszewskiego. W jej historii można wydzielić cztery okresy: lata 1840–1869, 1869–1939, 1939–1945 i okres po 1945 roku. Najważniejszy był okres pierwszy, w którym Kraszewski stworzył kolekcję, nadał jej kształt i charakter. W późniejszych latach w obrębie zamkniętego już zespołu o znaczeniu historycznym nastąpiły jedynie zmiany organizacyjne. Po zakupie zbioru Aleksander Branicki umieścił ją w zamku w Suchej i powierzył bibliotekarzowi, doktorowi filozofii Franciszkowi Kandydowi Nowakowskiemu (1813–1881). Ułożona alfabetycznie i rzeczowo według drukowanego katalogu Kraszewskiego z 1865 roku (Catalogue d’une Collection Iconographique Polonaise...) kolekcja została posegregowana według formatów. W 1870 roku sprowadzeni z Krakowa introligatorzy nakleili prace na szare kartony; po oprawieniu zostały one umieszczone w galerii zamkowej, część grafik i rysunków wystawiona była w gablotach w bibliotece. W 1882 roku, po śmierci Nowakowskiego, funkcję kustosza w bibliotece objął Michał Żmigrodzki (1848–1919), doktor filozofii, historyk sztuki i etnograf. Utrzymując przyjęty uprzednio układ formatowy, posegregował ryciny i rysunki w obrębie każdego z pięciu stosowanych formatów. Rysunki autorskie ułożył według trzech grup w zależności od wartości artystycznej, przy czym wydzielił w osobne zespoły dzieła artystów, którzy reprezentowani byli większą liczbą prac. Wydzielił rysunki oraz szkice anonimowe i posegregował je według zagadnień, na przykład archeologia, typy, portrety, widoki. Sporządził również, zachowaną do dziś, rękopiśmienną księgę inwentarzową z podziałem na formaty, układem według autorów i według tematów, osobnym dla rysunków i osobnym dla rycin, z numeracją ciągłą. Ryciny i rysunki przechowywane były w specjalnych tekach o odpowiednich formatach. Opiekę nad biblioteką sprawowali ponadto: w latach 1922–1931 dr Jan Kossek, prawnik, i w latach 1931–1939 dr Józef Seruga, archiwista i historyk książki.

Gdy w 1943 roku do Muzeum Narodowego w Warszawie dotarła informacja, że zdeponowanym w Międzyrzecu Podlaskim zbiorom grozi całkowita zagłada, komisja złożona między innymi z pracowników Muzeum zabezpieczyła ich ocalałą część i przewiozła do Muzeum Narodowego w Warszawie. W 1944 roku Niemcy wywieźli ją wraz z innymi zbiorami Muzeum. W czasie akcji rewindykacyjnej w 1946 roku zostały zwrócone do Muzeum Narodowego w Warszawie.


Bibliografia: M. Suchodolska, I. Jakimowicz, J. Jaworska, Rysunki z kolekcji J.I. Kraszewskiego w Muzeum Narodowym w Warszawie, Warszawa 1961; W. Danek, Kraszewski Józef Ignacy, w: Polski Słownik Biograficzny, t. XV, Wrocław 1970, s. 221–229; J.I. Kraszewski, Pamiętniki, oprac. W. Danek, Wrocław–Warszawa–Kraków 1972; H. Małysiak, Biblioteka Branickich i Tarnowskich w Suchej, Bielsko-Biała 1986; S. Świerzewski, Kraszewski Józef Ignacy, w: Słownik artystów polskich i obcych w Polsce działających, t. IV, Wrocław 1986, s. 252–254; T. Zielińska, Poczet polskich rodów arystokratycznych, Warszawa 1997.