Seweryn Smolikowski
(1850-1920), filozof,
bibliofil, kolekcjoner sztuki i filantrop, urodził się w rodzinie, w
której zamiłowania artystyczne i bibliofilskie trwały już od
dwóch
pokoleń. Po ukończeniu studiów filozoficznych i prawniczych
w Szkole
Głównej i na Uniwersytecie Warszawskim (1867-1874) zasłynął
jako
pomysłodawca, uczestnik i hojny sponsor wielu najważniejszych
przedsięwzięć edytorskich końca XIX i początku XX wieku. Należał do
redakcji "Biblioteki Warszawskiej", do której pisał recenzje
i rozprawy
poświęcone współczesnym nurtom filozofii. Był inicjatorem
wydania
Wielkiej Encyklopedii Powszechnej Ilustrowanej, a następnie członkiem
jej zespołu redakcyjnego, a także autorem ponad siedmiuset haseł z
działu filozofii i sztuk plastycznych. Oprócz kolejnych
publikacji
wielkie znaczenie miała dla Smolikowskiego idea stworzenia w Warszawie
ogólnodostępnej biblioteki naukowej. Był jednym ze
współzałożycieli
towarzystwa (1906), którego inicjatywa i starania
doprowadziły do
powstania w roku 1907
Biblioteki
Publicznej miasta stołecznego Warszawy. Jej
księgozbiór został następnie zasilony przez Smolikowskiego
dubletami z
jego kolekcji. Innym przejawem społecznej działalności kolekcjonera
było założenie Towarzystwa Dobroczynności "Samarytanin", zajmującego
się pomocą ubogiej ludności Warszawy.
Ten
poliglota, który już w dzieciństwie nauczył się
języków
niemieckiego, angielskiego i francuskiego, wiele podróżował.
Sprawozdania ze swych europejskich wojaży opublikował w formie
artykułów w "Wieku" (1874). Innym rezultatem jego
podróży był artykuł
interwencyjny w sprawie Szczerbca, prezentowanego na wystawie paryskiej
w 1878, którym przyczynił się do starań o odzyskanie tego
cennego
regalium. Smolikowski był także jednym z akcjonariuszy założonego w
1906 roku "Antykwariatu Polskiego". W tej instytucji, prowadzonej przez
Hieronima Wildera, byłego kustosza zbiorów graficznych
Biblioteki
Krasińskich, mającego rozliczne kontakty z polskimi kolekcjonerami i
bibliofilami oraz zagranicznymi antykwariatami, można widzieć
źródło
wielu dzieł sztuki, które trafiły następnie do kolekcji
Smolikowskiego.
Po
tragicznej śmierci kolekcjonera jego brat Paweł oraz siostry
Aleksandra Pohorecka i Waleria Szaniawska, spełniając wolę zmarłego,
przekazali w 1922 roku kolekcję składającą się ze zbioru dzieł sztuki i
księgozbioru liczącego ponad 30 tysięcy woluminów (m.in.
cenne druki z
XVI-XVIII w.) do dyspozycji Ministerstwa Kultury, Religii i Oświecenia
Publicznego. Stamtąd zbiór książek i map przekazano do
Biblioteki
Narodowej w Warszawie, zaś dzieła sztuki do warszawskiego Muzeum
Narodowego. Dokumenty z lat 1927-1929 informują, że do Muzeum trafiło
przeszło 3 tysiące dzieł graficznych, a także rysunki, fotografie,
obrazy i rzeźby.
Zamieszczone
na kartach naukowych tych dzieł oraz na
passe-partout rysunków i rycin pieczątki informujące o ich
pochodzeniu
od spadkobierców Smolikowskiego pozwalają odtworzyć tę dużą
i bardzo
zróżnicowaną kolekcję. Jej część graficzną stanowią ryciny
powstałe od
początku XVI do początku XX wieku, prezentujące znaczną
różnorodność
szkół (grafika polska, włoska, francuska, angielska,
holenderska,
niemiecka), tematów, a także poziomu artystycznego.
Podejmując próbę
charakterystyki tej kolekcji, należy zwrócić uwagę na jej
rys
"encyklopedyczny" - widoczny w kolekcjonowaniu prac ze względu na ich
temat. Tym można tłumaczyć obecność w niej np. bogatego zespołu
portretów graficznych, reprodukcji antycznych rzeźb czy
rycin
przedstawiających wydarzenia z historii Polski.
Joanna Sikorska
Najważniejsze dary
Giorgio Ghisi
(1520-1582) wg Rafaela Santi (1483-1520), Szkoła
Ateńska, 1550
Giovanni Battista
Piranesi (1720-1778), Karta tytułowa cyklu
"Carceri d'Invenzione"
Jean-Charles
François (1717-1769), Portret
króla francuskiego, Ludwika XV
C. Wentzel wg
Schuberta, Ilustracja do "Fizjonomiki" Lavatera
