Dominik Witke-Jeżewski
(1862-1944), kolekcjoner dzieł sztuki, głównie grafiki,
rysunków i malarstwa, członek towarzystw wspierających sztukę
(m.in. Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych w Poznaniu,
Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych w Warszawie) i muzealnictwo (m.in.
Rady Muzealnej MNW), założyciel fundacji wspierającej młodych
artystów, mecenas sztuki i instytucji muzealnych, w tym
głównie Muzeum Narodowego w Warszawie, któremu podarował
część swoich zbiorów; antykwariusz, współzałożyciel i
prezes warszawskiego "Domu Sztuki"; kawaler Legii Honorowej i
Krzyża Komandorskiego Orderu Odrodzenia Polski.
Pochodził z rodziny
ziemiańskiej. Z domu rodzinnego wyniósł zamiłowanie do polskiej
kultury, sztuki i przeszłości. Od najmłodszych lat, dzięki kontaktom
m.in. z przyjacielem rodziny Jeżewskich, Alfonsem Sierakowskim,
społecznikiem, kolekcjonerem i mecenasem, interesował się sztuką. Naukę
w drezdeńskim gimnazjum uzupełniał częstymi wyprawami do
Królewskiej Galerii Malarstwa. Świadomość potrzeby ratowania i
gromadzenia zabytków polskiej przeszłości i kultury sprawiła, że
zaczął zbierać ryciny polskie, dawne i współczesne, gromadzić
literaturę dotyczącą rozwoju grafiki na terenach dawnej Rzeczpospolitej
oraz poszukiwać w całej Europie wizerunków polskich
władców, sławnych osób i rozmaitych poloników. Dla
Witke-Jeżewskiego, wychowanego w ciężkich czasach popowstaniowych,
sztuka obca była mniej interesująca, chyba że służyła jako materiał
umożliwiający młodym artystom doskonalenie swych umiejętności.
Swą pasję kolekcjonerską
rozwinął na przestrzeni kilkunastu lat, od początku XX wieku po rok
1914, której ukoronowaniem stała się wystawa Starych rycin
polskich w Kamienicy Baryczków na rynku Starego Miasta w
Warszawie, w siedzibie Towarzystwa Opieki nad Zabytkami Przeszłości.
Inną, równie ważną wystawą, podsumowującą jego dokonania
kolekcjonerskie, była prezentacja Portretu królewskiego w
grafice w 1925 roku. Ostatnią większą wystawę rycin z kolekcji
Witke-Jeżewskiego urządziło w 1936 roku Muzeum Narodowe w podzięce za
jego hojne dary, które napływały do Muzeum w latach 1917 - 1939.
Dokonanie tak imponującego
przedsięwzięcia kolekcjonerskiego przez Witke-Jeżewskiego było możliwe
dzięki inwestowaniu wielkich sum w zakup dzieł sztuki, a także dzięki
znajomościom z antykwariuszami, którzy, tak jak Hieronim Wilder,
wyszukiwali dla niego interesujące obiekty.
Dzięki darom i zakupom od
Dominika Witke-Jeżewskiego Muzeum Narodowe w Warszawie może się
poszczycić cennymi pracami ilustrującymi historię grafiki w Polsce.
Stanowią one trzon muzealnych zbiorów graficznych. Zgodnie z
wolą kolekcjonera są użyczane do badań i prezentowane na wystawach w
Polsce i za granicą.
Piotr P. Czyż
Najważniejsze dary i nabytki
W 1917 roku Dominik Witke-Jeżewski rozpoczął systematyczną
pracę, polegającą na porządkowaniu i przekazywaniu do Muzeum Narodowego
w Warszawie sporej części swej kolekcji, głównie zbiorów graficznych i
rysunkowych, fotografii, publikacji i dokumentów do badań nad sztuką i
kulturą polską. W 1918 roku w zbiorach Muzeum znalazły się ryciny
prezentowane cztery lata wcześniej na wystawie w Kamienicy Baryczków.
Były to prace wysoko cenionych, nie tylko w Polsce, rytowników, takich
jak Jan Ziarnko, Wilhelm Hondius, Jeremiasz Falck, Jean Pierre Norblin
czy Michał Płoński. Ważną częścią tej kolekcji jest zbiór prac polskich
sztycharzy z XVIII i XIX wieku, wyczerpująco ilustrujący rozwój sztuki
rytowniczej na terenach Rzeczpospolitej.
Willem Hondius (po 1597-1652), Mapa zniesienia oblężenia Smoleńska w 1634 roku, 1636
Stefano della Bella (1610-1664), Wjazd Jerzego Ossolińskiego do Rzymu w roku 1633, stan II, 1633
Jeremias Falck (ok. 1610-1677) według rysunku Adolfa Boya i Eliasza Noskiego, Brama tryumfalna z Atlasem i Herkulesem, 1646
Teodor Lubieniecki (1654-1718 lub 1720), Krajobraz górski z dwoma podróżnymi, 1698-1701
W darze z 1918 roku znalazły się także prace graficzne artystów
współczesnych, rówieśników Dominika Witke-Jeżewskiego. Dobór nazwisk
świadczy o znakomitej intuicji kolekcjonera, gdyż przeszły one do
kanonu historii grafiki polskiej początków XX wieku. Wymienić tu trzeba
takich artystów jak Józef Pankiewicz, Józef Mehoffer, Konstanty
Brandel, Franciszek Siedlecki, Marian Wawrzeniecki, Feliks Jabłczyński,
Jan Rembowski, Jan Rubczak, Karol Mondral, Władysław Skoczylas i inni.
Dzięki ofiarności kolekcjonera grafika autorska jest bogato
reprezentowana w zbiorach warszawskiego muzeum.
Józef Pankiewicz (1866-1940), Katedra Notre Dame w Paryżu, 1903
Józef Mehoffer (1869-1946), Przestraszona, rycina II z cyklu "Tancerka - Guerrero", 1905-1907
Leon Wyczółkowski (1852-1936), Sosny z Połągi, 1908
Feliks Jabłczyński (1865-1928), Widok Rzymu (Dom Westalek z Łukiem Tytusa w tle), 1911
Franciszek Siedlecki (1867-1934), Wiosna, 1913
Zofia Stankiewiczówna (1862-1955), Warszawa w nocy, 1913
Oprócz podarowanych przez Dominika Witke-Jeżewskiego do Muzeum
rycin, w zbiorach naszych znalazły się także zakupione od kolekcjonera
zespoły grafik. Do największych należą: dziewiętnastowieczne litografie
i materiały do badań nad początkami litografii w Polsce (zakup 26 IX
1925) oraz wyjątkowy zbiór rycin, zawierający ikonografię polskich
władców (zakup 18 X 1926). Witke-Jeżewski podarował także
kilkutysięczny zespół drzeworytów i klocków drzeworytniczych, ukazujący
historię i rozwój polskiej ksylografii od XVI do XX wieku (dar 30 XI
1928) oraz, uzupełniający wcześniejsze dary, zbiór widoków Polski,
varsavianów, portretów osobistości, scen historycznych, rycin
autorskich artystów działających w 1. poł. XX wieku, tek graficznych,
map i różnorakich rycin o charakterze okolicznościowym i użytkowym (dar
12 XI 1937).
Wystawa zaprezentuje wszechstronność zainteresowań kolekcjonera
i jego oddanie dla dobra kultury narodowej. Wiele pojedynczych darów
takich, jak liczący ponad dwa tysiące zbiór ekslibrisów,
szkicowniki i albumy (dar 28 VIII 1935) oraz listy i autografy artystów
polskich XIX-XX wieku (dar 24 IX 1938), świadczą o bogactwie kolekcji i
ofiarności jednego z najważniejszych darczyńców warszawskiego Muzeum.
