Leopold Wellisz [Wellisch] (1882-1972), prawnik, przedsiębiorca i kolekcjoner, miłośnik pięknych druków i sztuki rytowniczej.

        Był potomkiem Wilhelma Wellischa, przedsiębiorcy niemieckiego, który w XIX wieku przybył do Polski z Nadrenii. Rodzina Welliszów przyczyniła się do rozwoju kolejnictwa w Polsce, budowała cukrownie, miała udział w przemyśle zbrojeniowym (Welliszowie byli właścicielami fabryki „Pocisk” w Rembertowie).

        Zainteresowanie grafiką Leopold Wellisz zawdzięczał znanemu krakowskiemu kolekcjonerowi Feliksowi Jasieńskiemu, który utwierdził go w przekonaniu, że grafika jest sztuką najpodatniejszą do upowszechniania piękna. Zaprzyjaźniony z artystami, bezpośrednio w ich pracowniach poszukiwał rycin do swoich zbiorów, głównie autolitografii malarzy: Chełmońskiego, Malczewskiego, Stanisławskiego, Wojtkiewicza, Weissa. Szczególnie interesował się twórczością Leona Wyczółkowskiego, którego dzieła bardzo cenił, i jak napisał jego mistrzowskie autolitografie zapewniły mu pierwsze miejsce w tym zespole. Starałem się, w granicach moich możliwości, zebrać wszystko co stworzył w dziedzinie grafiki. W latach 1902-1933 zgromadził przeszło 200 prac tego artysty. Prowadząc interesy zarówno w Warszawie, jak i w Krakowie, przyczynił się do rozpropagowania grafiki artystycznej w Warszawie. Nakłonił właścicieli Księgarni Powszechnej w Warszawie do sprzedaży litografii artystycznych, które sprowadzał z Krakowa. Z jego inspiracji Jan Krywult wystawiał w swym salonie nadsyłane z Krakowa grafiki. Pozyskał także do współpracy artystów polskich przebywających w Paryżu, m.in. Franciszka Siedleckiego.

        Po 1905 roku Wellisz praktykował w bankach w Berlinie i Brukseli, rok przebywał w Paryżu. Wtedy także zbierał materiały do historii związków kultury polskiej z kulturą zachodnioeuropejską (artykuły publikował w 1909 i 1933 roku). Równolegle rozszerzał swoją kolekcję. Zebrał dokumentację do opracowania twórczości artysty działającego w Paryżu Feliksa Stanisława Jasińskiego. Gromadząc materiały i informacje o twórczości Jasińskiego, zawarł znajomość z najbliższym przyjacielem artysty Felixem Vallottonem, skompletował kilkadziesiąt prac rytowników francuskich poprzedzających go i jemu współczesnych dla ułatwienia oceny rycin Feliksa Jasińskiego.

 Po 1918 roku zaangażował się w odbudowę i rozbudowę przemysłu polskiego. Nadal uzupełniał swoje zbiory dzięki życzliwej pomocy Leona Wyczółkowskiego oraz antykwariusza Franciszka Studzińskiego, który początkowo działał w Krakowie, a następnie przejął antykwariat artystyczny w Warszawie po Hieronimie Wilderze.

W momencie wybuchu wojny Leopold Wellisz zaangażował się w ratowanie zagrożonych dóbr kultury, organizował ewakuację dzieł sztuki z Polski na Zachód. Przyjaźnił się z generałem Władysławem Sikorskim i we Francji został członkiem jego rządu. Po 1940 roku Wellisz wyjechał do Nowego Jorku, gdzie mieszkał do końca życia.

W październiku 1939 roku większą część zbioru Wellisza zdeponował w Muzeum Narodowym w Warszawie długoletni przyjaciel kolekcjonera Tadeusz Cieślewski (syn). Zdeponowane dzieła zostały wywiezione wraz z innymi zbiorami przez Niemców, a następnie przejęte przez Rosjan, uszczuplone powróciły do stolicy rewindykowane z ZSRR w 1956 roku.

Zbiory Wellisza (ok. 1200 obiektów) wykupiło za niewielką sumę w 1964 roku warszawskie Muzeum Narodowe. Obejmują one prawie kompletne oeuvre Feliksa Jasińskiego, prace graficzne Leona Wyczółkowskiego, dzieła Wojciecha Wojtkiewicza, Wandy Komorowskiej, Jana Stanisławskiego, album ekslibrisów polskich, oraz prace francuskich rytowników, takich jak Leopold Flameng, Felix Bracquemond, Eduard Hedouin, Felix Vallotton, Louis Rouet, Paul Le Rat.

        Katalog tego zbioru, ze wstępem kolekcjonera, ukazał się w 1970 r.: Wspomnienia i refleksje o moich zbiorach grafiki polskiej. Katalog rysunków i rycin Feliksa Jasińskiego i Leona Wyczółkowskiego w zbiorach Muzeum Narodowego w Warszawie, Muzeum Narodowe w Warszawie.

Ewa Milicer

Feliks Stanisław Jasiński (1862–1901), według obrazu Jana van Eycka
Portret mężczyzny w zawoju, stan przedostateczny, 1901

Jan Stanisławski (1860–1907), Kościół św. Marka, 1900

Jan Stanisławski (1860–1907), Topole, 1901

Stanisław Wyspiański (1869 -1907), Głowa Apollina, z witrażu domu Towarzystwa Lekarskiego w Krakowie, 1904

Leon Wyczółkowski (1852 - 1936), Wnętrze kościoła z ołtarzem Wita Stwosza pusta nawa, z postaciami przy ołtarzu, 1927

Leon Wyczółkowski (1852 - 1936), Wnętrze kościoła z ołtarzem Wita Stwosza, podczas nabożeństwa, 1926

Leon Wyczółkowski (1852 - 1936), Wnętrze kościoła z ołtarzem Wita Stwosza, podczas nabożeństwa, 1926

Leon Wyczółkowski (1852 - 1936), Wnętrze kościoła z ołtarzem Wita Stwosza, podczas nabożeństwa, 1926