Pierre
Gabriel Berthault (1748-1819), wg François-Louis Prieura
(1759–1795)
Śmierć
Jacquesa de Flesseles, przełożonego kupców Paryża, 14 VII
1789 r., 1802
Akwaforta,
papier, 21,8 x 27,2 cm
Sygnatury
pod kompozycją po lewej: Prieur inv & del; po prawej:
Berthault Sculp
Pod
kompozycją: MORT DE FLESSELLES, PREVÔT DES MARCHANDS DE
PARIS| le 14 Juillet 1789
Po
prawej stronie u dołu niebieska owalna pieczęć: Z DARÓW
POSMIERTNYCH ALOIZEGO WLADYSLAWA Z DAMAJOWIC STRZEMBOSZA
Nr inw. 82388
Dar
pośmiertny Władysława Alojzego Strzembosza, 31 VII 1928
Prezentowana rycina przedstawia
jeden z pierwszych dramatycznych epizodów rewolucji
francuskiej – zabójstwo paryskiego prévôt de
marchands Jacquesa de Flessellesa (1721-1789) 14 lipca 1789 roku.
Flesselles został zastrzelony przez zegarmistrza Morina tuż po
zdobyciu przez ludność Paryża Bastylii, gdy próbował
obronić paryski Hôtel de Ville przed splądrowaniem
zmagazynowanych tam zapasów broni.
Akwaforta
pochodzi ze słynnego cyklu Tableaux
historiques de la Révolution française (Paris 1802,
il. 15) stanowiącego – wraz z komentarzami Sébastiena
Roche, Nicolasa de Chamfort i Abbé Claude Faucheta
największą współczesną kronikę rewolucji. Spośród
144 umieszczonych w tym wydawnictwie rycin, 67 zostało wykonanych
przez Pierre‘a-Gabriela Barthaulta na podstawie rysunków
Jeana-Louisa Prieura Młodszego. Kompozycje Prieura, obejmujące
okres od czerwca 1789 do września 1792 roku, stanowią tym ciekawszą
relację, że był on nie tylko naocznym świadkiem rewolucji, lecz
także – jako jakobin, członek Komitetu Bezpieczeństwa
Powszechnego i sędzia Trybunału Rewolucyjnego – był aktywnym
uczestnikiem, a następnie ofiarą terroru. Po powstaniu 12 Germinala
rysownik wraz z kilkunastoma towarzyszami w maju 1795 roku został
aresztowany i stracony na gilotynie. Jak zauważył badacz Tableaux
historiques, Warren Roberts, mimo pozorów dokumentu
rysunki Prieura dalekie są od obiektywnego obrazowania przebiegu
wydarzeń i zdradzają ślady silnej stylizacji wynikającej z
politycznego zaangażowania artysty. W niniejszej scenie autor nie
tylko kompozycyjnie udramatyzował moment ataku tłumu na gmach
ratusza, ale co więcej – nie dbając o wierność realiom,
wzbogacił ów epizod o element fikcyjny. Postać mężczyzny
trzymającego kartkę z oskarżeniem Flessellesa oraz wymownie
wskazujący na latarnię gest umierającego, stanowią symboliczne
uzasadnienie sprawiedliwości kary pochodzącej od ludu. Analiza
innych relacji i źródeł ikonograficznych pozwoliła
Robertsowi wykazać, iż latarnia – od czasów rewolucji
francuskiej i pamfletu Camille Desmoulina kojarzona z wyrokami
ulicznych sądów – została umieszczona przez Prieura
jedynie w celach retorycznych. U wejścia do gmachu Hotel de Ville w
owym czasie nie było podobnych lamp, a pierwsza egzekucja tego typu
miała miejsce w Paryżu dopiero osiem dni po śmierci Flessellesa.