Nicolas
de Fer (1646-1720)
Widok
Kamieńca Podolskiego, 1693
Miedzioryt,
papier żeberkowy z filigranem (heraldyczny lew w owalnej tarczy),
21,8 x 28 cm
Sygnowany
u dołu po prawej: A PARIS| Chez le S.r De Fer dans
l’Isle du Palais| Sur le Quay de l’Orloge a la Sphere| Royale.
Avec Privilege du Roy.| 1693
U
dołu po lewej legenda: KAMIENIEC PODOLSKI| Ville Forte des Etats
de Pologne, et de l| Haute Podolie avec Titre d’Evéché
et de Pa/ latinat. Situé Sur le Sammet d’une Montagne|
entourée de la Riviere de Smotrycz et en| velopée de
Rochers escarpez a 48. Degrez| 45 minutes de Latitude et 50. deg. 10.
mins.| de Longitude. Cette Place fut
prise par les Turcs Sur Polonois le 20.e Aoust 1672. [...]
– opis topograficzny w punktach 1-10, po prawej u dołu ciąg
dalszy legendy – w punktach 10-27
U
dołu po lewej i po prawej stronie niebieskie owalne pieczęcie: Z
DARÓW POSMIERTNYCH ALOIZEGO WLADYSLAWA Z DAMAJOWIC STRZEMBOSZA
Nr
inw. Gr.Pol.15219
Dar
pośmiertny Władysława Alojzego Strzembosza, 31 VII 1928
Paryski
rytownik i kartograf Nicolas de Fer był jednym z najbardziej
aktywnych i wpływowych francuskich wydawców przełomu XVII i
XVIII wieku. Obejmująca ponad 600 planów i map działalność
edytorska de Fera, w znacznej mierze poświęcona terytorium i
strefie wpływów Francji, stanowiła istotny element
propagandy władzy Burbonów. Do jego najważniejszych dzieł
należą m.in. atlasy Les Côtes des France (1690), Les
Forces de l’Europe (1690-95), Atlas Curieux (1700-1705)
czy Les Beautés de la France (1708).
Prezentowany
plan Kamieńca Podolskiego, pochodzący z cyklu planów
najważniejszych europejskich miast Les Forces de l’Europe
(Paris 1690-1695)
stanowi odwróconą kopię miedziorytu wykonanego – zapewne w
celach wojskowych – przez wójta polskiej jurydyki w
Kamieńcu, Cypriana Tomaszewicza w latach 1672-1679, na początku
trwającej ponad ćwierć wieku tureckiej okupacji najpotężniejszej
twierdzy Rzeczypospolitej. W tym czasie Kamieniec – przedmurze
chrześcijańskiej Europy – na mocy traktatu buczackiego stał się
najbardziej na północ wysuniętym bastionem osmańskiego
imperium. Jak pisał badacz tematu Dariusz Kołodziejczyk, miasto pod
tureckimi rządami miało także stać się forpocztą i nowym
centrum kulturalnym islamu. Turcy brutalnie zatarli ślady
chrześcijańskiej przeszłości miasta. Złupiwszy wyposażenie
tamtejszych kościołów, zamienili je w meczety, stajnie i
magazyny, a niektóre świątynie – np. klasztory karmelitów
i jezuitów – rozebrali dla uzykania budulca przy naprawie
fortyfikacji. Rozwój kamienieckiego elajetu uniemożliwiała
jednak wieloletnia blokada polskich wojsk. Utrudnienie dostaw
żywności, broni i opału, niszczenie upraw i kilkakrotne
bombardowania przyczyniały się do dziesiątkujących mieszkańców
wybuchów głodu, epidemii i buntów. Przedłużający
się oblężniczy impas zakończył dopiero pokój karłowicki
w 1699 roku, nakazujący Turkom ewakuację i zwrot miasta Polsce.
Miedzioryt
de Fera powtarza w lustrzanym odbiciu przekazany przez Tomaszewicza
widok Kamieńca z lotu ptaka od strony zachodniej. Na pierwszym
planie widoczne są bastiony Nowego Zamku oraz Stary Zamek strzegące
dostępu do miasta otoczonego głębokim, skalistym jarem Smotrycza.
Po obu stronach tzw. tureckiego mostu można dostrzec bramy Lacką i
Ruską, wyposażone w śluzy piętrzące wody rzeki w razie
niebezpieczeństwa wrogiego ataku. Dokładny opis topograficzny
pozwala rozpoznać poszczególne części miasta i jego
najważniejsze budowle i zamienione na meczety kościoły.